Η περιοχή Λεύκης βρίσκεται στο Ν.Α άκρο της επαρχίας Σητείας. Η περιοχή Μακρυγιαλού Δυτικά, η περιοχή Σητείας Β.Δ, η περιοχή Ιτάνου Β.Α και το Λιβυκό Πέλαγος από Ανατολικά και Νότια, οριοθετούν η περιοχή Λεύκης. Εκτείνεται σε μία έκταση 152.303 στρεμμάτων, και έχει πληθυσμό 2.435 κατοίκους. Διοικητικά περιλαμβάνει τα δημοτικά διαμερίσματα της Αγίας Τριάδας, των Απιδίων, των Αρμένων, της Ζήρου, των Παπαγιαννάδων, και του Χανδρά. Έδρα της περιοχής είναι το χωριό Ζήρος με 779 κατοίκους. 

Η Ζήρος αποτελεί κεφαλοχώρι της Επαρχίας Σητείας στο Οροπέδιο Χανδρά 31 χμ, από τη Σητεία, έδρα του πρώην Δήμου Λεύκης. Στο Κοινοτικό Διαμέρισμα της υπάγονται και οι μικροί οικισμοί, Καλό Χωριό, Χαμαίτουλο, Αγριλιά, Αγ, Ειρήνη, Λαμνώνι, Απιδιάς, Ανάγυρος και Ξερόκαμπος. Σε διάφορες θέσεις εντοπίστηκαν μινωικά λείψανα. Στη Ζήρο υπάρχουν παλιές εκκλησίες, σπουδαιότερες των οποίων είναι η Αγ. Παρασκευή και ο Αγ. Νικόλαος, τοιχογραφημένες και οι δύο και με επιγραφές του 160υ αιώνα. Υπάρχουν ακόμη τα σπήλαια Αγριλιά και Λυγιάς Σπήλιοι. Είναι γενέτειρα του σπουδαίου εκκλησιαστικού ανδρός ιερομάρτυρος Ιακώβου Αρχατζικάκη. Είναι εύφορο χωριό και παράγει ελαιόλαδο, θαυμάσια σουλτανίνα, κρασιά και γαλακτοκομικά προϊόντα, υπάρχει δε πρότυπη επισκέψιμη μονάδα βιολογικής αμπελοκαλλιέργειας και οινοποιίας.

Οικισμοί στη περιοχή Λεύκης

Αγία Τριάδα

Μικρό χωριό της περιοχής Λεύκης στα Νότια του Οροπεδίου Χανδρά με θαυμάσια θέα στο Λυβικό πέλαγος. Απέχει 35 χλμ. από τη Σητεία. Παλιότερα ονομαζόταν Τσώ. Οι κάτοικοι του εκτός από τη γεωργία και την κτηνοτροφία ασχολούνται και με το ψάρεμα. Στην περιοχή του ανήκουν οι ακατοίκητοι σήμερα μικρό-οικισμοί Δασονάρι, Λειβάρι, Αχλάδι, Σταλός και Αμυγδάλι και το πανέμορφο Κουφονήσι . Στο Σταλό έχει αποκαλυφθεί Μινωικός οικισμός και θολωτοί τάφοι. Κοντά στο Λειβάρι υπάρχει το σπήλαιο Αλογαρά που κατοικούνταν στην Μινωική εποχή.
Υπηρεσίες - Δραστηριότητες
Πεζοπορία | Τηλέφωνο | Ελλαιώνες |

Απίδια

Βρίσκονται στα Νότια του Οροπεδίου Χανδρά με θέα προς το Λιβυκό πέλαγος σε απόσταση 32 χλμ. από τη Σητεία Αποτελούνται από 7 οικισμούς μεγαλύτεροι από τους οποίους είναι το Μέσα και Έξω Απίδι. Οι οικισμοί Καλός Λάκκος, Δρογγάρι, Τσιπά, Μοναστρά δεν κατοικούνται. Αντίθετα ο παραθαλάσσιος οικισμός Γούδουρας αναπτύχθηκε έντονα τις τελευταίες 10ετίες χάρις στη καλλιέργεια των πρώιμων κηπευτικών σε θερμοκήπια και συγκέντρωσε πολλούς κατοίκους από τα Απίδια και τα γύρω χωριά. Στον οικισμό Δρογγάρι που πιθανότατα ίδρυσε ο Βυζαντινός Δραγγάριος (Χιλίαρχος) μπορεί κανείς να διακρίνει δείγματα της θαυμάσιας παλιάς αρχιτεκτονικής με σύνθεση Βυζαντινών, Ενετικών, Τούρκικων και ντόπιων στοιχείων. Στην περιοχή Έξω Απίδι βρέθηκαν δύο μεγάλοι θολωτοί Μινωικοί τάφοι.
Υπηρεσίες - Δραστηριότητες
Πεζοπορία | Τηλέφωνο | Ελλαιώνες |

Αρμένοι

Γραφικό χωριό στο Οροπέδιο Χανδρά σε απόσταση 23 χλμ. από τη Σητεία μέσω Παπαγιαννάδων και 27 χλμ. μέσω Νέας Πραισού-Χανδρά. Περιβάλλεται από κήπους, περιβόλια και αμπέλια. Δεκάδες ανεμόμυλοι αντλούν το νερό από τα πηγάδια και παρέχουν ένα θαυμάσιο, γραφικό θέαμα. Φαίνεται να εποικίστηκε από οικογένειες του Βυζαντινού θέματος (διοικητικής περιφέρειας) των Αρμενιακών της Μαύρης θάλασσας μετά την απελευθέρωση της Κρήτης από τον Αραβικό ζυγό (961 μ.Χ.) και σ' αυτό οφείλει το όνομα του. Στην περιοχή των Αρμένων υπήρχε η μεγάλη και πλούσια Μονή της Αγίας Σοφίας που ιδρύθηκε τον 150 αιώνα. Σώζονται η εκκλησία, βασιλικού ρυθμού με ξύλινο τέμπλο και ωραίες εικόνες καθώς και ημιερειπωμένα κελιά. Στη Μονή ανήκε και ο πλησίον μικρός ναός του Αγίου Πνεύματος. Τις τελευταίες δεκαετίες της τουρκοκρατίας (1870 κ.ε) στη Μονή λειτούργησε σχολείο. Αλλες εκκλησίες θεωρούμενες βυζαντινές είναι της Κοιμήσεως της Θεοτόκου και του Αγίου Γεωργίου. Στην περιοχή των Αρμένων βρίσκεται το σπήλαιο Αγιο Πνεύμα. Σήμερα είναι πλήρως κατεστραμμένος πιθανότατα από τις Τουρκικές επιδρομές. Οι Αρμένοι είναι γενέτειρα του γνωστού επί Τουρκοκρατίας οπλαρχηγού Εμμ. Ξωμπλάρου και του εθνομάρτυρα της Γερμανό- Ιταλικής κατοχής δασκάλου Σταύρου Ασπραδάκη. Ένα χιλιόμετρο Β.Δ. τους βρίσκεται ο παραδοσιακός οικισμός της Ετιάς με τη περίφημη Ενετική Έπαυλη Dei Mezzo και τα άλλα μνημεία.
Υπηρεσίες - Δραστηριότητες
Πεζοπορία | Τηλέφωνο | Αμπελώνες | Παραδοσιακά Κτίρια | Εθνικά Μνημεία |

Βορί

Μικρός οικισμός κοντά στο χωριό Παπαγιαννάδες με λιγοστούς κατοίκους.

Γούδουρας

Παραθαλάσσιο χωριό της επαρχίας Σητείας στο Λυβικό Πέλαγος. Φημισμένο ψαροχώρι για την πλούσια παραγωγή αλιευμάτων. Ο οικισμός βρίσκεται ανατολικά του Μακρύ Γιαλού και προσφέρει αξέχαστες εμπειρίες τόσο εξαιτίας του φυσικού περιβάλλοντος, όσο και της υπέροχης θάλασσας και παραλίας που διαθέτει. Εκτός από τα αλιεύματα και τον τουρισμό, οι εκτεταμένες καλλιέργειες πρώιμων κηπευτικών και προϊόντων θερμοκηπίων αποτελούν σημαντική πηγή πλούτου για τους κατοίκους του.  
Υπηρεσίες - Δραστηριότητες
Παραλίες | Τηλέφωνο |

Ετιά

Μικρός παραδοσιακός οικισμός στο Οροπέδιο Χανδρά κοντά στους Αρμένους 27 χμ, από τη Σητεία. Σήμερα είναι ακατοίκητος, διατηρεί όμως στο ακέραιο το παραδοσιακό του χρώμα, και πολλά σπίτια σώζονται ενώ άλλα έχουν ερειπωθεί. Βρίσκεται μέσα σε ειδυλλιακό περιβάλλον στις Β,Δ, παρυφές του Οροπεδίου Χανδρά και έχει κηρυχθεί διατηρητέος. Ακμασε κατά την Ενετική περίοδο οπότε ανήκε στην οικογένεια De Mezzο αλλά υπήρχε από τα Βυζαντινά χρόνια. Στον οικισμό υπάρχουν τέσσερα μνημεία: οι Ναοί της Αγ. Αικατερίνης και του Αγ. Ιωάννου, η κρήνη του επισκόπου Μελετίου Τριβιζά (1701) και η τριώροφη ενετική Έπαυλη η Σεράγιο, ένα από τα ωραιότερα δείγματα αρχιτεκτονικής των κτισμάτων του είδους στη Ν. Ευρώπη. Η έπαυλη υπέστει πολλές καταστροφές επί Τουρκοκρατίας γιατί χρησιμοποιείτο όχι μόνο ως κατοικία Τούρκων αξιωματούχων αλλά και ως φρούριο κατά τις επαναστάσεις. Η Ετιά είναι ένας εξαιρετικά υποβλητικός χώρος γεμάτος ιστορικές μνήμες, θρύλους και παραδόσεις. Τα τελευταία χρόνια έγιναν σημαντικές εργασίες στερέωσης, αποκατάστασης και ανάδειξης των μνημείων.
Υπηρεσίες - Δραστηριότητες
Πεζοπορία | Αμπελώνες | Αρχαιολογικοί Χώροι | Ελλαιώνες | Παραδοσιακά Κτίρια |

Κατελιώνας

Έρημος μικρός οικισμός μεταξύ Σιτάνου και Χανδρά σε ορεινή περιοχή που άκμασε επί Ενετοκρατίας. Πολλά αρχαία ευρήματα μαρτυρούν ότι στη θέση του βρισκόταν αρχαίος οικισμός ίσως η Δραγμός. Σήμερα υπάρχουν τα ερείπια πολλών εκκλησιών και σώζονται ελάχιστα σπίτια.

Λαμνώνι

Εγκαταλελειμμένος σήμερα οικισμός, ο οποίος την εποχή της Ενετοκρατίας και Τουρκοκρατίας ήταν σημαντικό χωριό. Στον κατάλογο των χωριών της Σητείας που έγινε από τον Fr. Barozzi το 1577 αναφέρεται ως Lamoni. Το 1583, στην επίσημη απογραφή των Ενετών που έκανε ο P. Castrofylaca αναφέρεται Lamnoni και απογράφεται με 211 κατοίκους. Σε άλλο ενετικό κατάλογο των σητειακών χωριών που έγινε από το 1580 -1590 αναφέρεται ως Lamoni και τέλος στην έκθεση του Fr. Bassilicata που έγινε το 1630 γράφεται Lamnogni. Το 1671 στην τουρκική απογραφή έχει 29 οικογένειες. Οι Τούρκοι του Λαμνωνιού ήταν από τους πιο σκληρούς στην περιοχή και δεν μπορούσε να συγκατοικήσει στο χωριό χριστιανική οικογένεια. Έτσι, στην τελευταία τουρκική απογραφή του 1881 οι 99 κάτοικοί του που απογράφονται ήταν όλοι μωαμεθανοί. Αυτός φαίνεται ήταν ο λόγος για τον οποίο, μετά την απελευθέρωση της Κρήτης, το Λαμνώνι εγκαταλείφθηκε από τους κατοίκους του, όσους γλίτωσαν από τα γεγονότα του 1897 και για αυτό δεν απογράφεται στην ελληνική απογραφή του 1928 και μένει μέχρι σήμερα σιωπηλό και χορταριασμένο σε υψόμετρο 680 μέτρων, σε απόσταση 4 περίπου χιλιομέτρων από τη Ζήρο.

Ξερόκαμπος

Παραθαλάσσιος μικρός οικισμός μεταξύ Ζάκρου και Γούδουρα 49 χμ από τη Σητεία μέσω Ζήρου. Στη θέση Φαρμακοκέφαλο ο Νίκος Παπαδάκης ανάσκαψε μικρό αλλά σημαντικό οικισμό των Ελληνιστικών χρόνων ίσως να πρόκειται για την αρχαία Αμπελο. Βρέθηκαν αντικείμενα εξαιρετικής τέχνης, αγγεία, ειδώλια, νομίσματα, λίθινα εργαλεία και μεγάλες ποσότητες ευρημάτων από Χαλκό, μόλυβδο και σίδηρο-ίσως αν γινόταν επί τόπου καμίνευση.

Στα μικρά νησάκια Καβάλλοι απέναντι από τον Ξερόκαμπο βρέθηκαν ίχνη αρχαίας κατοίκησης. Στα βραχώδη αυτά νησάκια ζουν πολλά ζεύγη του γερακιού της Ελεονόρας (βαρβάκι). Η περιοχή είναι πέρασμα αποδημητικών πουλιών. Ο άλλοτε άγονος και έρημος Ξερόκαμπος σήμερα χάρις τις γεωτρήσεις νερού καλύφθηκε με ελαιώνες και χάρις στο αφρικανικό, εξωτικό του χρώμα, τις όμορφες αμμώδεις παραλίες του και την καθαρή θάλασσα προσελκύει πολλούς τουρίστες.
Υπηρεσίες - Δραστηριότητες
Ξενοδοχεία | Εστιατόρια | Διαμερίσματα | Οργ. Παραλίες | Παραλίες | Πεζοπορία | Τηλέφωνο | Φαράγγι | Αρχαιολογικοί Χώροι | Ελλαιώνες | Εθνικά Μνημεία |

Παπαγιαννάδες

Μικρό χωριό στο Νότιο άξονα 20 χλμ. από τη Σητεία. Στο ύψωμα Αϊλιάς αποκαλύφθηκε ιερό κορυφής και στη θέση Μοναστηράκι Μινωικός οικισμός κατεστραμμένος σήμερα. Στο Κοινοτικό του διαμέρισμα ανήκουν οι οικισμοί Βορρί, Σκλάβοι και το εγκαταλειμμένο σήμερα Λουτράκι. Στην πλατεία του χωριού υπάρχει θαυμάσια Χριστιανική κρήνη.
Υπηρεσίες - Δραστηριότητες
Πεζοπορία | Τηλέφωνο | Σπηλιές |

Σκλάβοι

Μικρό χωριό κοντά στο Νότιο άξονα, 19 χλμ. από τη Σητεία. Υποστηρίζεται ότι το όνομα του οφείλει στον εποικισμό του με Σλαβικές οικογένειες μετά την απελευθέρωση της Κρήτης από τον Αραβικό ζυγό το 961 μ.Χ. Στη θέση Φαρμακέφαλο ανασκάφηκαν 2 Μινωικοί τάφοι- δωμάτια. Πριν από το χωριό στο δρόμο υπάρχει μια θαυμάσια Οθωμανική κρήνη.

Συκιά

Εύφορο μικρό χωριό στο Νότιο άξονα 17 χλμ. από τη Σητεία. Στην περιοχή του ανασκάφηκε Μινωικός τάφος και εντοπίστηκαν 2 Μινωικά σπίτια. Το 1897 έγιναν σφοδρές συγκρούσεις μεταξύ Χριστιανών και Οθωμανών. Προς ΒΑ του χωριού στη θέση Δράπανοι υπάρχει ιδιαίτερα όμορφη καταπράσινη ρεματιά με πηγαία νερά που προσελκύει πολλούς επισκέπτες.
Υπηρεσίες - Δραστηριότητες
Πεζοπορία | Τηλέφωνο | Ελλαιώνες |

Χαμαίτουλο

Από το οροπέδιο της Ζήρου σε απόσταση 10 περίπου χλμ βρίσκεται το μικρό χωριό Χαμαίτουλο. Ο δρόμος για τον Ξερόκαμπο περνάει λίγο έξω από το χωριό κι έτσι δεν είναι δύσκολο να σταματήσετε και να ρίξετε μια ματιά στο μισο-εγκαταλειμμένο οικισμό.

Καθώς προχωράτε, θα συναντήσετε πρώτα την εκκλησία και αμέσως μετά αρχίζουν τα σπίτια, που είναι γύρω στα 50. Είναι σχετικά περιποιημένα και χτισμένα το ένα κοντά στο άλλο με στενά καλντερίμια ανάμεσά τους. Οι χωρικοί έχουν μερικά κοπάδια και μερικά χωράφια, τα οποία προσπαθούν να καλλιεργήσουν σε μία βραχώδη και σκληρή περιοχή. Οι λόφοι είναι βραχώδεις και το θέαμα πραγματικά σε εντυπωσιάζει, οδηγώντας σε άλλες εποχές.

Από το Χαμαίτουλο συνεχίζει η καινούρια άσφαλτος, η οποία έπειτα από συνεχή κατηφορικά ζιγκ-ζαγκ, καταλήγει στον τουριστικά αναπτυσσόμενο Ξερόκαμπο. Η θέα που έχετε προς το Λιβυκό Πέλαγος και προς τα ανατολικά είναι καταπληκτική και σίγουρα θα σταματήσετε για μερικές φωτογραφίες. Πιθανόν αυτή η περιοχή που περνάτε να είναι η πιο αυθεντική της ανατολικής Κρήτης.
Υπηρεσίες - Δραστηριότητες
Πεζοπορία | Τηλέφωνο | Ελλαιώνες |

Χανδράς

Χωριό στο Οροπέδιο των Αρμενοχαντράδων 27 χλμ. από τη Σητεία. Ηταν άλλοτε μεγάλο κεφαλοχώρι έδρα Δήμου με 26 χωριά. Στη θέση Πλακάλωνα βρέθηκαν Μινωικές αρχαιότητες, αρχαία ερείπια στις τοποθεσίες Γράς και Κατράνι, ενώ στο ύψωμα Ξυκέφαλο υπήρχε ιερό κορυφής, όπου βρέθηκαν σημαντικά αντικείμενα. Στη θέση Παναγία Γουντά υπάρχει σπήλαιο. Στη περιοχή του ανήκουν οι οικισμοί Βόιλα, Αγ. Παντελεήμονας και Πάνω Παντέλι όπου υπάρχει η παλιά εκκλησία της Μεταμορφώσεως με εξαιρετικής τέχνης τοιχογραφίες και χάραγμα του 1486. Στο Χανδρά σώζονται παλιά αρχοντικά, υπάρχει παλιά Κρήνη και τουρκικό Χαμάμ. Υπάρχει επίσης μικρό αλλά φροντισμένο λαογραφικό μουσείο. Βορείως του χωριού υπάρχει Αιολικό πάρκο, ενώ παλιοί ανεμόμυλοι σώζονται και λειτουργούν κοντά στο χωριό.
Υπηρεσίες - Δραστηριότητες
Πεζοπορία | Τηλέφωνο | Ταχυδρομείο | Αμπελώνες | Αρχαιολογικοί Χώροι | Εθνικά Μνημεία |